آزمایش یائسگی چیست
یائسگی فرایندی طبیعی است که در آن تخمدان‌ها توقف آزادسازی تخمک‌های بالغ را تجربه می‌کنند و میزان تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون در بدن کاهش می‌یابد. این فرایند معمولاً بین سنین ۴۰ تا ۶۰ سالگی آغاز می‌شود، اما میانگین شروع آن حدود ۵۱ سالگی است. اگر بیش از ۶ ماه پریود نشده باشید، احتمالاً دوران یائسگی شما شروع شده است، اما از نظر بالینی یائسگی پس از ۱۲ ماه عدم پریود تأیید می‌شود. پزشک یا متخصص زنان برای تعیین آغاز یائسگی، علائم شما را بررسی کرده، چرخه‌های قاعدگی‌تان را ارزیابی می‌کند و ممکن است چند آزمایش نیز تجویز کند. در ادامه با انواع آزمایش‌های یائسگی و نحوه تفسیر نتایج آن‌ها آشنا می‌شویم.
📞 0912-020-1734
در بیمارستان مجازی ایران، کیفیت، سرعت و تخصص را در اولویت قرار داده‌ایم.
با اطمینان به ما بسپارید و تجربه‌ای بی‌نظیر از خدمات حرفه‌ای و مطمئن را داشته باشید.
آزمایش یائسگی چیست؟
تغییرات ناشی از آغاز یائسگی در هر فرد متفاوت است و نمی‌توان تنها بر اساس علائم شروع آن را با اطمینان تشخیص داد. همچنین قطع قاعدگی ممکن است به دلایل دیگری غیر از یائسگی رخ دهد. بنابراین پزشک با انجام بررسی‌ها و آزمایش‌های مختلف، شروع یائسگی را به‌طور دقیق تأیید می‌کند.
در آزمایش‌های یائسگی، سطح هورمون‌هایی مانند استروژن و FSH در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌شود. این هورمون‌ها نقش کلیدی در تنظیم چرخه قاعدگی و باروری دارند و کاهش استروژن همراه با افزایش FSH باعث بروز علائم یائسگی می‌شود. در کنار این آزمایش‌ها، از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی و معاینه فیزیکی نیز برای تشخیص یائسگی استفاده می‌شود. همچنین تست‌های خانگی وجود دارند که می‌توانند شروع یائسگی را تا حدی بررسی کنند، اما دقت آن‌ها محدود است و نتایج ممکن است اشتباه باشد.
چرا آزمایش یائسگی اهمیت دارد و بهترین زمان آن چه زمانی است؟
آزمایش یائسگی برای مشخص کردن این موضوع انجام می‌شود که آیا علائم فرد ناشی از شروع یائسگی است یا مربوط به مشکلات سلامتی دیگر. برخی از علائم یائسگی شامل موارد زیر هستند:
- نازک‌شدن مو
- خشکی پوست
- کاهش میل جنسی
- دوره‌های قاعدگی نامنظم
- گرگرفتگی
- تعریق شبانه
- مشکلات خواب
- خشکی، تحریک یا ترشحات واژن
- تغییرات خلق‌وخو
- افزایش وزن
- مشکل در تمرکز
پزشک ممکن است برای بررسی علت این علائم، سؤالاتی درباره سن، سابقه خانوادگی و وضعیت سلامت عمومی فرد مطرح کند. تقریباً در ۷۵ درصد موارد، علائم پیش‌یائسگی (perimenopause) در محدوده سنی معمول شروع می‌شوند و پزشک می‌تواند بدون آزمایش نیز یائسگی را تشخیص دهد. آزمایش یائسگی معمولاً زمانی تجویز می‌شود که علت علائم مشخص نباشد؛ به‌عنوان مثال، برای زنانی که عمل هیسترکتومی (برداشتن رحم) انجام داده‌اند، علائم یائسگی را چند سال قبل از سن ۵۰ سالگی تجربه می‌کنند یا علائمی غیرطبیعی دارند که می‌تواند نشانه یائسگی باشد.
بهترین زمان برای انجام آزمایش یائسگی به عواملی مانند سن، علائم یائسگی و سابقه خانوادگی یائسگی زودرس بستگی دارد. اگر هنوز پریود می‌شوید، توصیه می‌شود آزمایش‌ها در روز سوم چرخه قاعدگی انجام شوند، زیرا در این زمان سطح هورمون‌ها در بالاترین مقدار قرار دارد. معمولاً برای آزمایش یائسگی نیازی به ناشتایی نیست، اما ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری را نیز همزمان تجویز کند که نیازمند ناشتایی باشند.
انواع آزمایش یائسگی
برای بررسی وضعیت یائسگی پزشک می‌تواند از آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی زیر استفاده کند:
۱. آزمایش‌های هورمونی
با انجام چهار آزمایش هورمونی زیر می‌توان مشخص کرد که آیا دوران یائسگی آغاز شده است یا خیر:
الف. آزمایش سطح هورمون محرک فولیکول (FSH)
هورمون محرک فولیکول (FSH) توسط غده هیپوفیز قدامی ترشح می‌شود و درست قبل از آزاد شدن تخمک به بالاترین سطح خود می‌رسد. این هورمون بلوغ تخمک‌ها و تولید استرادیول را تحریک می‌کند. آزمایش FSH علاوه بر تشخیص یائسگی، می‌تواند اختلالات هیپوفیز را نیز نشان دهد.
در دوران یائسگی، تخمدان‌ها به FSH پاسخ نمی‌دهند و مغز برای جبران، میزان بیشتری از این هورمون تولید می‌کند. سطح FSH ممکن است در طول روز متفاوت باشد، بنابراین برای تشخیص یائسگی باید آن را در طول زمان بررسی کرد. بالا بودن مداوم FSH می‌تواند نشانه یائسگی دائمی باشد.
ب. آزمایش سطح هورمون لوتئینی (LH)
هورمون لوتئینی (LH) که توسط غده هیپوفیز ساخته می‌شود، در کنترل چرخه قاعدگی با FSH همکاری نزدیک دارد. آزمایش LH معمولاً از نمونه خون انجام می‌شود، اگرچه تست‌های خانگی با نمونه ادرار نیز موجود است، اما دقت آن‌ها محدود است.
در یائسگی، تخمدان‌ها دیگر به LH پاسخ نمی‌دهند و هیپوفیز برای جبران میزان بیشتری از این هورمون تولید می‌کند. سطح LH نیز مانند FSH در طول روز می‌تواند متفاوت باشد و برای تشخیص یائسگی باید آن را در طول زمان اندازه‌گیری کرد. بالابودن مداوم LH می‌تواند نشان‌دهنده یائسگی دائمی باشد، اگرچه برخی پزشکان معتقدند LH به اندازه FSH در تعیین یائسگی مفید نیست.
ج. آزمایش سطح استرادیول (E2)
استرادیول، شکل اصلی استروژن در دوران پیش از یائسگی، توسط تخمدان‌ها تولید می‌شود و مسئول تنظیم چرخه قاعدگی و حمایت از دستگاه تناسلی زنان است. آزمایش E2 معمولاً با نمونه خون انجام می‌شود، اما نمونه ادرار یا بزاق نیز قابل استفاده است. تست‌های خانگی دقت کمتری دارند.
سطح پایین استرادیول می‌تواند نشانه یائسگی باشد، اما عوامل دیگری نیز ممکن است آن را تحت تأثیر قرار دهند؛ برای مثال مصرف داروی تاموکسیفن ممکن است باعث شود چند ماه پریود نشوید، حتی اگر سطح استرادیول طبیعی باشد. دلیل دقیق این موضوع مشخص نیست، اما احتمال دارد که تاموکسیفن اثر استروژن را در بافت سینه مسدود می‌کند ولی در سایر بافت‌ها اثر مشابه استروژن دارد.
د. آزمایش هورمون آنتی‌مولرین (AMH)
هورمون AMH توسط فولیکول‌های تخمدان تولید می‌شود و میزان عملکرد تخمدان‌ها را نشان می‌دهد. سطح بالای AMH نشان‌دهنده وجود تخمک‌های سالم در تخمدان‌هاست، در حالی که با افزایش سن و کاهش تعداد فولیکول‌ها، سطح AMH به طور طبیعی کاهش می‌یابد. این آزمایش می‌تواند نشان دهد عملکرد تخمدان‌ها کاهش یافته و به تشخیص یائسگی زودرس نیز کمک کند.
۲. تصویربرداری و معاینه فیزیکی
پزشک درباره تاریخ آخرین قاعدگی و علائم یائسگی از شما سؤال می‌کند. در مورد علائمی مانند گرگرفتگی، لکه‌بینی، نوسانات خلقی، مشکلات خواب یا مسائل جنسی راحت باشید و صریح پاسخ دهید، زیرا این اطلاعات معمولاً شواهد کافی برای تشخیص یائسگی را در اختیار پزشک قرار می‌دهند. گاهی نیز پزشک با سواب گرفتن از واژن، سطح pH آن را بررسی می‌کند؛ این مقدار در طول سال‌های باروری حدود ۴٫۵ است و در دوران یائسگی به حدود ۶ می‌رسد.
در صورتی که علائم یائسگی مشاهده شود، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی برای رد سایر مشکلات سلامتی مانند نارسایی تخمدان یا اختلالات تیروئیدی تجویز کند. این آزمایش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- آزمایش عملکرد تیروئید
- پانل چربی (Lipid Profile)
- آزمایش‌های عملکرد کبد و کلیه
سونوگرافی نیز می‌تواند با نمایش تعداد فولیکول‌ها و حجم تخمدان‌ها به تشخیص یائسگی کمک کند. در این روش، پزشک تخمدان‌ها را بررسی و وجود تخمک یا فولیکول در آن‌ها را ارزیابی می‌کند. با این حال، برای تشخیص یائسگی معمولاً از سونوگرافی یا سایر روش‌های تصویربرداری به‌طور روتین استفاده نمی‌شود.
۳. آزمایش یائسگی زودرس
یائسگی زودرس می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی و سایر مشکلات سلامتی را افزایش دهد. اگر فکر می‌کنید ممکن است دچار یائسگی زودرس شده باشید، انجام آزمایش یائسگی می‌تواند به شما کمک کند تا در مورد مدیریت سلامت و علائم خود تصمیم‌گیری کنید.
پزشک برای تشخیص نارسایی زودرس تخمدان، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و برای بررسی شرایطی مانند بارداری یا اختلالات تیروئیدی، آزمایش خون تجویز می‌کند. همچنین ممکن است آزمایش اندازه‌گیری سطح استرادیول نیز انجام شود، زیرا سطح پایین این هورمون می‌تواند نشانه کاهش عملکرد تخمدان‌ها باشد. معمولاً سطح استرادیول کمتر از ۳۰ نشان‌دهنده یائسگی است.
با این حال، مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص یائسگی زودرس، اندازه‌گیری FSH است. FSH هورمونی است که تولید استروژن توسط تخمدان‌ها را تحریک می‌کند. وقتی تخمدان‌ها تولید استروژن را کاهش می‌دهند، سطح FSH افزایش می‌یابد. معمولاً سطح FSH بالای ۳۰ نشان‌دهنده ورود به دوران یائسگی است.
۴. تست خانگی یائسگی
با استفاده از کیت‌های تست خانگی یائسگی می‌توان هورمون‌های مرتبط با یائسگی را بررسی کرد. این کیت‌ها می‌توانند موارد زیر را اندازه‌گیری کنند:
- FSH: تست‌های خانگی FSH سطح بالای این هورمون را در نمونه ادرار مشخص می‌کنند، اما نمی‌توانند یائسگی را با قطعیت تشخیص دهند. دقت این تست‌ها نسبت به آزمایشگاه کمتر است.
- استروژن: تست‌های خانگی استروژن، سطح سه نوع استروژن شامل استرون، استرادیول و استریول را در بزاق اندازه‌گیری می‌کنند. سطح استرادیول می‌تواند در تعیین وضعیت یائسگی کمک‌کننده باشد، اما نتیجه آن باید توسط پزشک تفسیر شود.
- هورمون لوتئینی (LH): تست‌های خانگی LH سطح این هورمون را در نمونه ادرار اندازه‌گیری می‌کنند. این تست بیشتر برای تشخیص تخمک‌گذاری کاربرد دارد و معمولاً برای تشخیص یائسگی استفاده نمی‌شود.
تست‌های خانگی به‌طور کامل قابل اعتماد نیستند، به‌ویژه آن‌هایی که از بزاق استفاده می‌کنند. پیش از استفاده از این کیت‌ها، بهتر است حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
۵. سایر آزمایش‌ها
مشکلات دیگری نیز می‌توانند باعث بی‌نظمی قاعدگی یا توقف کامل چرخه قاعدگی شوند. در برخی موارد، پزشک آزمایش‌هایی را تجویز می‌کند تا مشخص شود آیا عوامل دیگری غیر از یائسگی بر چرخه قاعدگی تأثیر گذاشته‌اند.
الف. آزمایش گنادوتروپین جفتی انسان (hCG)
این تست که به‌عنوان آزمایش بارداری نیز شناخته می‌شود، سطح hCG را در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌کند و مشخص می‌کند آیا فرد باردار است یا خیر.
ب. آزمایش پرولاکتین
اندازه‌گیری سطح هورمون پرولاکتین در خون می‌تواند وجود تومور هیپوفیز را نشان دهد. ترشح بیش از حد پرولاکتین توسط هیپوفیز می‌تواند باعث بی‌نظمی قاعدگی شود.
ج. آزمایش تیروئید
اندازه‌گیری هورمون محرک تیروئید (TSH) می‌تواند مشکلات تیروئیدی را مشخص کند. اختلالات تیروئید ممکن است علائمی شبیه یائسگی مانند خستگی یا عدم تحمل گرما ایجاد کنند.
شرایط انجام آزمایش یائسگی چیست؟
هر فردی که علائم پیش‌یائسگی را تجربه می‌کند، باید برای بررسی نیاز به آزمایش یائسگی به پزشک مراجعه کند. معمولاً انجام این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد، اما اگر آزمایش‌های دیگری نیز همزمان تجویز شده باشد، ممکن است لازم باشد ۸ تا ۱۲ ساعت پیش از آزمایش ناشتا باشید.
مصرف برخی داروها و مکمل‌ها می‌تواند سطح هورمون‌ها و نتایج آزمایش یائسگی را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین لازم است پزشک را از داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید مطلع سازید.
اگر هنوز پریود می‌شوید اما چرخه قاعدگی شما نامنظم است، بهتر است آزمایش یائسگی را در روز سوم چرخه قاعدگی انجام دهید، زیرا در این روز سطح هورمون‌ها در بالاترین حد خود قرار دارد.
تفسیر آزمایش یائسگی
تفسیر آزمایش یائسگی می‌تواند بسته به سن، سابقه سلامتی و شرایط فرد متفاوت باشد. نتایج آزمایش ممکن است بین آزمایشگاه‌ها نیز کمی متفاوت باشد، اما به‌طور کلی در دوران یائسگی سطح FSH افزایش و سطح استروژن کاهش می‌یابد. حتماً از پزشک خود بخواهید که نتایج آزمایش برای وضعیت شما چه معنایی دارند.
نتایج آزمایش استرادیول بر حسب پیکوگرم در میلی‌لیتر (pg/mL) گزارش می‌شود. محدوده‌های معمول عبارتند از:
- ۳۰ تا ۴۰۰ پیکوگرم در میلی‌لیتر برای زنان در دوران پیش‌یائسگی
- صفر تا ۳۰ پیکوگرم در میلی‌لیتر برای زنان یائسه
- ۱۰ تا ۵۰ پیکوگرم در میلی‌لیتر برای مردان
سطح پایین استرادیول می‌تواند نشانه نارسایی تخمدان (یائسگی زودرس) یا کاهش استروژن ناشی از کاهش وزن سریع یا بی‌اشتهایی باشد. سطح بالاتر نیز ممکن است نشان‌دهنده تومور تخمدان یا اختلال در غدد فوق‌کلیوی باشد.
آزمایش FSH گاهی برای تشخیص دوران پیش‌یائسگی یا یائسگی استفاده می‌شود. سطح FSH بالای ۳۰ واحد بین‌المللی در لیتر (IU/L) معمولاً با دوران پیش‌یائسگی مرتبط است، اما در زنان یائسه سطوح ۷۰ تا ۹۰ IU/L نیز غیرمعمول نیست.
اکثر متخصصان زنان بر اساس سابقه قاعدگی و علائم یائسگی، تصمیم می‌گیرند که فرد در دوران پیش‌یائسگی یا یائسگی قرار دارد. آزمایش FSH به‌تنهایی یک آزمایش تشخیصی قطعی برای یائسگی محسوب نمی‌شود. در مراحل اولیه گذار یائسگی، ممکن است سطح استرادیول بالا باشد، زیرا فولیکول‌های باقی‌مانده در تخمدان‌ها هنوز قادر به پاسخ به FSH و تولید استروژن هستند. بنابراین تشخیص یائسگی معمولاً با سطوح بسیار پایین یا بسیار بالای استرادیول انجام می‌شود.
مزایا و معایب آزمایش‌های یائسگی چیست؟
آزمایش یائسگی مزایای متعددی دارد، ازجمله:
- تأیید یا رد یائسگی؛
- در صورت تأیید یائسگی، امکان شروع درمان مناسب علائم مانند خشکی واژن، گرگرفتگی و تغییرات خلقی با توجه به سطح هورمون‌ها؛
- آگاهی از وضعیت هورمونی به پیشگیری از عوارض یائسگی مانند پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی و برخی سرطان‌های مرتبط با یائسگی و انجام اقدامات لازم؛
- کمک به برنامه‌ریزی بارداری و اطلاع از بازه زمانی باروری در صورت تمایل به بارداری.
با این حال، آزمایش‌های خون برای تعیین وضعیت یائسگی محدودیت‌هایی دارند:
- سطح هورمون‌ها در طول چرخه قاعدگی و حتی در روزهای مختلف آن نوسان دارد، بنابراین اگر پریودها نامنظم باشند، تعیین زمان مناسب برای آزمایش دشوار است؛
- آزمایش خون به‌تنهایی نمی‌تواند مرحله دقیق دوران گذار یائسگی را مشخص کند. پزشک نمی‌تواند تنها بر اساس یکبار بالابودن سطح FSH یائسگی را تأیید کند؛ سطح FSH باید به‌طور مداوم بالا باشد و در کنار آن، حداقل ۱۲ ماه پریود نشدن رخ دهد تا یائسگی تأیید شود؛
- علائم یائسگی معمولاً شاخص بهتری برای تشخیص پیش‌یائسگی هستند. حتی اگر سطح FSH پایین باشد، وجود علائمی مانند گرگرفتگی یا تغییرات قاعدگی نمی‌تواند پیش‌یائسگی را رد کند؛
- در زنانی که داروهای هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن مصرف می‌کنند، سطح FSH ممکن است سرکوب شود و آزمایش FSH بازتاب دقیق وضعیت یائسگی نباشد.
چه بیماری‌هایی موجب اختلال در آزمایش‌های یائسگی می‌شوند؟
برخی بیماری‌ها و مشکلات سلامت می‌توانند علائمی شبیه به علائم یائسگی ایجاد کنند. از جمله این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلالات تیروئید
- مشکلات هیپوتالاموس
- اختلال در عملکرد غده هیپوفیز
- سرطان تخمدان
- شیمی‌درمانی
- پرتو درمانی
- نارسایی کلیه
- نارسایی کبد
کلام آخر
گرچه در بسیاری از موارد می‌توان با توجه به سن و علائم، شروع یائسگی را تشخیص داد، اما در شرایطی مانند یائسگی زودرس یا وجود بیماری‌هایی با علائم مشابه، انجام آزمایش یائسگی ضروری است. پیش از مراجعه به پزشک، علائم خود را ثبت کنید، به زمان آخرین قاعدگی توجه داشته باشید و هرگونه بی‌نظمی در چرخه قاعدگی را به پزشک اطلاع دهید. همچنین مصرف داروها و مکمل‌های خود را با پزشک در میان بگذارید. لازم به ذکر است که در هر مکان می‌توانید از طریق سایت بیمارستان مجازی ایران با پزشکان و متخصصان باتجربه مشورت کرده و راهنمایی‌ها و توصیه‌های لازم را دریافت کنید.
سلامتی در طول زندگی مهم‌ترین دارایی ماست و مراقبت از خود مسئولیتی است که بر دوش هر فردی قرار دارد.
بیمارستان مجازی ایران با هدف ارائه خدمات پزشکی به صورت آنلاین و در دسترس برای تمام افراد، در تلاش است تا با کمترین هزینه و سریع‌ترین زمان ممکن، خدمات درمانی را به شما ارائه دهد. این بیمارستان مجازی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، قادر است تا با بهترین کیفیت، مشاوره‌ها و درمان‌های پزشکی را به شما ارائه کند. با تیمی از پزشکان متخصص و کارشناسان پزشکی، بیمارستان مجازی ایران به شما این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به مراجعه حضوری، در اسرع وقت و با صرفه‌جویی در هزینه‌ها، از خدمات پزشکی بهره‌مند شوید.
این خدمات شامل مشاوره آنلاین با پزشکان متخصص، دریافت نسخه‌های پزشکی، بررسی علائم بیماری‌ها، و پیگیری‌های درمانی به صورت مجازی است که می‌توانید از هر کجا و در هر زمان از آن استفاده کنید. بیمارستان مجازی ایران به شما کمک می‌کند تا با کاهش هزینه‌ها و زمان مورد نیاز برای درمان، به راحتی به مراقبت‌های بهداشتی دسترسی پیدا کنید. هدف اصلی این بیمارستان، فراهم آوردن خدمات بهداشتی با کیفیت بالا و دسترسی آسان به مراقبت‌های پزشکی برای همه افراد است.
